زبیر بن بکار قرشی

از دانشنامه‌ی اسلامی

«زبیر بن بکّار» (۱۷۲-۲۵۶ ق)، نسب‌شناس، محدث، ادیب و شاعر عرب در قرن سوم هجری و از نوادگان زبیر بن عوام است. او در مکه معظمه در عصر خلافت عباسیان به قضاوت منصوب بود. کتاب «الاخبار الموفقیات» از آثار معروف اوست.

نام کامل زبیر بن بکار قرشی
زادروز ۱۷۲ قمری
زادگاه مدینه
وفات ۲۵۶ قمری
مدفن مکه
اساتید

سفیان بن عیینه، انس بن عیاض، نضر بن شمیل، علی بن محمد مدائنی، محمد بن عمر واقدی،...

شاگردان

ابن ماجه، ابن ابی طاهر، احمد بن یحیی بلاذری، طبری، ابوحاتم رازی،...

آثار

الاخبار الموفقیات، نسب قریش و اخبارها، اخبار العرب و ایامها، نوادر اخبار النسب، الاوس و الخزرج، المفاخرات، اخبار المدینة، الاختلاف،...

زندگی‌نامه

ابوعبدالله، زبیر بن بکار بن عبدالله بن مصعب بن ثابت بن عبدالله بن زبیر، در حدود سال ۱۷۲ قمری، در مدینه به دنیا آمد و در همان سرزمین رشد کرد. پدرش، بکّار بن عبدالله، نیز از امرا و قضات بزرگ حکومت عباسیان بود.

پس از مرگ بکار، بنا به فرمان متوکل عباسی، زبیر بن بکار به این مقام برگزیده شد و تا آخر عمرش، منصب قضاوت را بر عهده داشت و به میل و خواست خلفای عباسی (یعنی: متوکل، منتصر، مستعین، معتز و مهتدی) در میان مردم داوری می‌نمود.

زبیر بن بکّار در مدینه، مکه و بغداد، علومی مانند حدیث، فقه، ادبیات، نسب‌شناسی و تاریخ فراگرفت. شماری از استادان و مشایخ روایی او عبارت بودند از: سفیان بن عُیینه، انس بن عِیاض، نَضر بن شُمَیل، علی بن محمد مدائنی، محمد بن حسن بن زَباله، ابن ماجِشون، عمویش مُصعَب بن عبداللّه زبیری، و محمد بن عمر واقدی. زبیر با اسحاق موصلی، ادیب و موسیقی‌دان دربار خلفای عباسی، نیز دیدار و گفتگو کرد و از وی دانش آموخت.

زبیر بن بکار، همانند جدش عبدالله بن زبیر، از جهت اعتقادی، از مخالفان و دشمنان اهل بیت علیهم‌السلام بود و نسبت به مقام شامخ امیرالمؤمنین علیه‌السلام دشمنی و کینه زیادی داشت. ابن بابویه ضمن نقل روایتی، از مناسبات عداوت آمیز وی و پدر و جدش با امام رضا علیه‌السلام و علویان یاد کرده‌ است. شیخ مفید نیز بر آن است که درباره آنچه زبیر راجع به بنی هاشم ادعا کرده، نمی‌توان اعتماد کرد.

زبیر بن بکار به خاطر اختلاف با یکی از طالبیین و سوگند دادنش به محراب و قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله، به بیماری برص (پیسی) گرفتار و پاهایش به آن مبتلا شده بود. او سرانجام در ۲۳ ذی القعده سال ۲۵۶ قمری در ۸۴ سالگی در مکه معظمه، به کام مرگ گرفتار آمد و در قبرستان حُجون به خاک سپرده شد.

آثار و تألیفات

زبیر بن بکار از علمای اهل سنت و از نَسَب‌شناسان معروف عرب بود و کتاب‌های چندی در أنساب و تاریخ، به رشته تحریر درآورد. اسامی برخی از تألیفاتش، عبارتند از:

  1. الاخبار الموفقیات؛
  2. نسب قریش و اخبارها؛
  3. اخبار العرب و ایامها؛
  4. نوادر اخبار النسب؛
  5. مزاح النبی(ص)؛
  6. الاوس و الخزرج؛
  7. النحل؛
  8. نوادر المدنیین؛
  9. الاختلاف؛
  10. العقیق و اخباره؛
  11. اغارة کثیر علی الشعراء؛
  12. اخبار نُصیب؛
  13. اخبار هدبة و زیادة؛
  14. اخبار القاری؛
  15. المفاخرات؛
  16. اخبار المدینة.

پانویس

  1. کشف الیقین، علامه حلی، ص ۴۷۰.
  2. کشف الیقین، ص ۴۷۰.
  3. وقایع الایام، شیخ عباس قمی، ص ۹۹.
  4. کشف الیقین، ص ۴۷۰؛ وقایع الایام، ص ۹۹.

منابع

  • مؤسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام.
  • دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله "زبیر بن بکار"، محمدرضا ناجی، ج۲۱.